Spółdzielczość

Spółdzielnia jest dobrowolnym, samorządnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i o zmiennym kapitale, które prowadzi wspólną działalność gospodarczą na potrzeby swoich członków. Do założenia spółdzielni konieczne jest porozumienie się co najmniej dziesięciu osób fizycznych albo prawnych i fizycznych, a jeżeli spółdzielnia ma składać się tylko z osób prawnych – trzech osób prawnych.

Spółdzielczość jako ruch społeczno-gospodarczy ma w Polsce bardzo długą tradycję. Pierwsze spółdzielnie na ziemiach polskich powstały w Wielkopolsce i na Śląsku w zaborze pruskim, gdyż w Prusach uchwalono pierwsze ustawy o spółdzielniach. Najstarszą gałęzią spółdzielczości są spółdzielnie oszczędnościowo-kredytowe i spółdzielnie spożywców, a za pierwszą spółdzielnię tego typu uznaje się założone w 1861 r. Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców Poznania. Prekursorami ruchu spółdzielczego w zaborze pruskim byli ks. Stanisław Adamski, późniejszy biskup diecezji katowickiej, i ks. Piotr Wawrzyniak w Wielkopolsce oraz Karol Miarka na Górnym Śląsku. W zaborze austriackim działali Edward Milewski i Franciszek Stefczyk, założyciel wiejskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych, a w zaborze rosyjskim Edward Abramowski i Stanisław Wojciechowski, drugi prezydent RP w latach 1922-1926. Spółdzielnie funkcjonują w różnych działach gospodarki narodowej. Na początku 1997 r. było w Polsce 19 868 spółdzielni. Najwięcej spółdzielni działało w sekcji K według określenia EKD (Obsługa nieruchomości i firm), obejmującej między innymi spółdzielnie mieszkaniowe, gdyż było ich 6589, co stanowi 33,2% ogólnej liczby spółdzielni w Polsce. Na następnych miejscach plasuje się 3726 spółdzielni w rolnictwie (18,8% spółdzielni), 3715 spółdzielni w handlu i naprawach (sekcja G według EKD), które stanowią 18,7% ogólnej liczby spółdzielni, a dalej jest przemysł obejmujący 2511 spółdzielni (12,6%), finanse z 1764 spółdzielniami (głównie są to banki spółdzielcze) oraz budownictwo, w którym działa 913 spółdzielni (4,6%).

Spółdzielnie można podzielić na różne grupy i rodzaje w zależności od zasad i specyfiki ich działalności. Uwzględniając funkcje spełniane przez spółdzielnię w stosunku do jej członków można wyróżnić spółdzielnie użytkowników i spółdzielnie wytwórcze.

Spółdzielnie użytkowników są to spółdzielnie zaspokajające potrzeby gospodarcze swoich członków, np. przez świadczenie usług na ich rzecz. Do tej grupy spółdzielni należą spółdzielnie handlowe i przetwórstwa (np. spółdzielnie spożywców, mleczarskie), banki spółdzielcze, spółdzielnie mieszkaniowe, spółdzielnie kółek rolniczych itp.

Do spółdzielni wytwórczych zalicza się spółdzielnie zatrudniające swych członków w celach zarobkowych. Z tej grupy można wymienić spółdzielnie transportowe, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie pracy produkcyjno-usługowe i usługowe (np. spółdzielnie krawieckie, fryzjerskie, wytwórnie spółdzielcze), spółdzielnie inwalidów itp.

Wspomnieć należy również o spółdzielniach uczniowskich, które stanowią odrębny rodzaj spółdzielni. Działalność spółdzielni uczniowskich powinna być inicjowana, nadzorowana i wspierana przez poprzednio wymienione spółdzielnie użytkowników i wytwórców.